Sophie Slabbinck is juriste en psychotherapeute en heeft een MBA. Als strateeg en talentenarchitect specialiseert ze zich in het begeleiden van groei bij creatieven en hun bedrijven. Ze doceert daarnaast aan The School of Life in Antwerpen. 

Als strateeg en talentenarchitect werk ik heel nauw samen met creatievelingen: designers, modeontwerpers, kunstenaars, ondernemers – ik sta ze met raad en daad bij om hun ideeën vorm te geven en te verwezenlijken. Dagelijks zie ik wat het verschil kan maken tussen succes en falen: een goed idee, de juiste timing, een sterk netwerk, voldoende middelen,... Maar ook emotionele vaardigheden spelen daarin een belangrijke rol. Eén van de domeinen waarin ik dat het vaakst zie, is de manier waarop mensen omgaan met perfectionisme. Veel van mijn klanten zien het als een motor voor creativiteit... maar evenveel anderen ervaren het als verlammend en contraproductief. Hoe ga je daar best mee om?

Perfectionisme is het streven naar perfectie. Maar wat die perfectie exact inhoudt, is moeilijker te duiden. Je zou kunnen stellen dat iets volmaakt is wanneer het:

• compleet is en alle onderdelen aanwezig zijn
• zo goed is dat niks anders beter kan zijn
• zijn doel heeft bereikt

Zelfs met een definitie blijft perfectie echter iets heel persoonlijk. Wie een optimaal resultaat voor ogen heeft, zorgt er dan ook best voor dat alle betrokkenen werken aan een gedeeld ideaalbeeld. Het loont om stil te staan bij de volgende vraag: hoe ziet een perfect resultaat eruit? Het antwoord hierop helpt je een scherper beeld te krijgen van waar je naar streeft. En hoewel dat je doel niet noodzakelijk haalbaarder maakt, wordt datgene wat je wil bereiken wel iets concreter voor anderen.  

Onze Westerse maatschappij verheerlijkt het streven naar perfectie. Social media bombarderen ons met ideaalbeelden: het ideale lijf, het beste lief, de gedroomde job, ze passeren allemaal de revue. Ook in ons dagelijkse leven zien we dingen die zo goed zijn dat we ons niet kunnen inbeelden dat het beter kan. Perfectie lijkt daardoor voor iedereen haalbaar. En dat werkt inspirerend: het zet aan om het nog beter te doen, om oog te hebben voor detail, om te volharden. Het leidt tot creativiteit en vernieuwing. En het verleggen van grenzen.

Wie slaagt in zijn opzet ervaart voldoening en wordt door anderen op handen gedragen en bejubeld. Maar onze ambities zijn zodanig hoog dat onze resultaten nagenoeg altijd te wensen overlaten. Er zijn geen garanties. En vaak (maar niet altijd) blijft de beloning voor onze inzet uit. Perfectionisme leidt tot wat psychologen ‘intermitterende, positieve bekrachtiging’ noemen: soms krijg je een beloning, soms niet. Je kan het nooit op voorhand weten. De onvoorspelbaarheid van de voldoening werkt, net als bij gokken, zeer verslavend. Vandaar ook dat perfectionisme zo moeilijk af te schudden is.

Nochtans heeft perfectionisme vaak ook duistere kanten. En die wegen volgens sommige wetenschappelijke studies niet op tegen de voordelen. Zo kan perfectionisme een eventuele samenwerking (of zelfs samenleving) bemoeilijken omdat we torenhoge verwachtingen koesteren van onszelf of van anderen. Kleine fouten kunnen enorme proporties aannemen. Het kan leiden tot piekeren over dingen die eigenlijk slechts bijzaken zijn. Tot uitstelgedrag. Of zelfs angst. Overdreven perfectionisme wordt bovendien gelinkt aan een heel resem psychologische problemen.

Hoe komt het nu dat iets dat op zich wel voordelen heeft ook zoveel problemen kan veroorzaken? De belangrijkste oorzaak schuilt in onze neiging om onze onzichtbare, innerlijke strijd te vergelijken met de zichtbare resultaten van anderen. We vergelijken ons geploeter met hun piekmoment. En het contrast doet ons twijfelen aan onszelf. We denken dat het allemaal niet zo moeilijk zou moeten zijn. Dat er iets scheelt met ons, met ons werk, of met de mensen die ons omringen.

Vaak zijn we op die momenten gewoonweg blind voor de hoeveelheid werk die schuilgaat achter topprestaties. We onderschatten de frustraties die anderen ook hebben moeten doorstaan. Hoe lang ze er hebben over gedaan om te bereiken wat ze hebben. Of hoe vaak ze gefaald hebben voor ze slaagden. We geraken ontmoedigd en worden er soms zelfs ziek van.

Er is echter een manier om deze valkuil te vermijden: een meer realistisch beeld krijgen van wat nodig is om perfectie te bereiken. Ieder van ons zou bijvoorbeeld eens een museumbezoek moeten vervangen door een rondleiding in het atelier van kunstenaars. We zouden er kennis maken met hun eerste chaotische ideeën, de talrijke studies waarmee ze vormgeven aan hun inspiratie en alle werken die net niet goed genoeg waren om gedeeld te worden met de rest van de wereld. Dat zou ons toelaten een meer genuanceerd beeld te krijgen van de weg die ze hebben afgelegd. Om niet alleen oog hebben voor het resultaat, maar ook voor al de inspanningen die erachter schuilgaan. Dat zou ons milder maken voor onszelf en voor anderen en ons toelaten om ook vooruitgang te vieren en niet enkel naar resultaat te streven.

Vooruitgang is uiteindelijk wat ons kan brengen tot waar we willen geraken. Ironisch genoeg is het gewoon het leergeld dat we betalen op de weg naar perfectie. Bovendien is falen zuiver statistisch gezien heel normaal. Zo tonen studies bijvoorbeeld aan dat 1 op de 2 start-ups binnen de 5 jaar na hun opstart overkop gaan. Of dat slechts 1 op de 10 producten die gelanceerd worden hun verwachte resultaat bereiken.

Wie beter wil doen dan de statistieken heeft er alle belang bij om te leren uit mislukkingen. En één van de manieren om dat te doen, is focussen op de variabelen die we kunnen controleren. Vaak kan een project of onderneming immers opgesplitst worden in deelprojecten, met aan de ene kant die zaken die we wel kunnen controleren en aan de andere kant die waarover we geen controle hebt. De punten buiten onze controle kunnen we op lange termijn eventueel verbeteren door kennis op te doen, ons beter voor te bereiden of te oefenen. Maar het grootste verschil bereiken we op korte termijn door in te zetten op de dingen waar we een directe impact op hebben. Als we daar vervolgens in slagen, krijgen we hernieuwde energie en breken we een mogelijke negatieve spiraal. Lukt het niet, dan zijn we een ervaring rijker waaruit we kunnen leren om vervolgens opnieuw te proberen. En wie alsnog tot de conclusie komt dat zijn of haar inspanningen te weinig kans op slagen hebben, kan zich troosten met de gedachte dat ze het helemaal niet slechter doen dan de meerderheid van de mensen.

Perfectie heeft een prijs: voor elk domein waarin we uitblinken is er een domein waarin we falen. Onze tijd en energie zijn immers eindig. En wat we inbrengen in het ene kunnen we niet investeren in het andere. Zo is de gevierde ondernemer misschien een eikel in zijn privéleven. Of blijkt de poëet die ons diep ontroert niet in staat te zijn om zijn financiën onder controle te houden. Kiezen is verliezen. Vandaar dat het zo belangrijk is om de juiste keuzes te maken en te focussen op wat ons écht voldoening geeft. Wat dat niet doet, besteden we beter uit aan derden – of laten we best gewoon achterwege omdat ze uiteindelijk meer kosten dan dat ze ons opbrengen.

Perfectionisme is dus niet goed of slecht. Wie er goed mee omgaat, kan er de vruchten van plukken. In een notendop:

• Besef dat perfectie een subjectief gegeven is: wat perfect is voor jou is het misschien niet voor een ander en omgekeerd.
• Maak jouw visie van perfectie concreter voor anderen door te antwoorden op de vraag: hoe ziet perfectie eruit?
• Leer meer over de weg die de mensen die je bewondert, hebben afgelegd voor ze slaagden in hun opzet.
• Verleg de focus van het resultaat naar de inspanning en leer ook deze laatste te appreciëren.
• Focus op de variabelen die je kan controleren.
• Staar je niet blind op falen. Aanvaard falen als een volwaardig en nuttig onderdeel van elk groeiproces.
• Gun jezelf de tijd en de ruimte om te komen tot het gewenste resultaat.
• Besef dat uitblinken in het ene domein vaak gepaard gaat met falen in een ander. Maak hierin bewuste keuzes.