Toen de allereerste Maggie werd ingehuldigd in het opvangcentrum voor minderjarige vluchtelingen in Steenokkerzeel, was het een vraag in het populaire tv-programma Iedereen Beroemd. ‘Hoe heette de tent (sic) die Theo Francken vandaag inhuldigde?’ De Maggie dus. “Naar Maggie De Block”, lacht geestelijke vader Benjamin Denef. “Het was alleszins een klinkende naam in de sector op dat moment. Los van de politica is het ook gewoon een goeie naam: klinkt als een veilige haven, werkt overal ter wereld.”

Het was Bart Peeters, die tot voor kort als project manager in de humanitaire sector werkte, die een paar jaar geleden op Denef afstapte met een sociale uitdaging. “Hij vertelde me over de erbarmelijke omstandigheden in vluchtelingenkampen. Mensen verblijven steeds langer in die kampen, dat is een wereldwijde evolutie. Tien, vijftien jaar in een vluchtelingenkamp wonen is eerder regel dan uitzondering. Maar de accommodatie evolueert niet mee. Lokale autoriteiten willen vermijden dat de kampen een permanente status krijgen en uitgroeien tot echte steden. Ze laten dus vaak niet toe dat er stenen gebouwen worden opgetrokken. Zo blijven vluchtelingen aangewezen op tenten. Ook voor onderwijs, medische hulp,…”

“Vluchtelingenkampen hebben ook een gigantische ecologische voetafdruk. Tenten gaan niet lang mee, dus moeten ze vervangen worden. En omdat ze niet aangepast zijn aan de weersomstandigheden wordt er enorm veel fossiele brandstof verbruikt om delen van kampen te verwarmen in de winter of om de airco’s te laten draaien in de zomer. Dat kan honderd keer efficiënter en duurzamer.”

DMOA aanvaardde de uitdaging om een nieuwe, betere, duurzamere versie te ontwerpen van de klassieke tent. “Het was een atypisch project voor ons. Maar de spanningsboog tussen vraagstuk en bouwbare oplossing, dat is wel onze corebusiness. We zitten als bureau meer en meer op het snijpunt tussen architectuur en productontwikkeling.”

Met de steun van VLAIO startte DMOA een innovatietraject. Dat moest leiden tot een prototype voor een nieuw soort shelter.

“We hebben alle criteria waaraan de shelter moest beantwoorden in een ‘life saving’-matrix gegoten.”

“Thermische en akoestische performantie, ecologie en duurzaamheid, transport, prijs, samenwerking met lokale gemeenschappen om de shelters te bouwen, low tech zodat ze snel kan opgezet worden,… Bij de meeste projecten probeer je als architect esthetiek te verzoenen met functionaliteit. Hier lag dat evenwicht totaal anders. De shelter moest eerst en vooral een safe haven zijn. Al hebben we er toch een paar designelementen aan kunnen toevoegen die de Maggie uniek maken qua vorm en beeld.”

De Maggie heeft een dubbele wand. De ruimte tussen de twee wanden moet opgevuld worden met lokale materialen. In een vluchtelingenkamp in de woestijn kan dat zand zijn, maar het kan evengoed afval of een ander materiaal zijn. “De dubbele wand maakt de shelter veel steviger dan een tent en biedt bescherming tegen de natuurelementen”, legt Denef uit. “Het opvulmateriaal zorgt voor isolatie: het houdt de warmte vast in de winter en de koelte in de zomer. Zo worden energievretende airco’s overbodig of veel zuiniger, wat de Maggie al meteen een pak duurzamer maakt.”

“Het scheelt ook een pak in transportvolume als de ruimte tussen de wanden ter plekke opgevuld wordt. Dat is heel belangrijk in crisissituaties, waar heel snel heel veel accommodatie ter plekke moet zijn. In de container is de Maggie tien keer kleiner dan wanneer ze recht staat. Een alternatieve oplossing zoals een wooncontainer kan ook een hoge performantie halen, maar is duur in transport. Het verschil tussen transportvolume en opgebouwd volume is veel minder groot dan bij de Maggie.” Heel kort samengevat: “De Maggie ziet eruit als een tent, maar gedraagt zich als een echt gebouw.”

Maggie ging in 2017 aan de haal met de prestigieuze Henry van de Velde Life Quality Award. “De impact van die designaward reikt tot ver buiten de architectuurwereld”, aldus Denef. “We merkten dat de Maggie plots heel wat credibiliteit kreeg.”

“Dit is geen vrijblijvend zijprojectje voor het goede doel, maar een volwaardige oplossing waar we de lat minstens even hoog voor hebben gelegd als voor onze andere projecten.”

In 2018 kwam daar voor DMOA ook nog eens de Belgian Building Award bij, in 2019 de Jo Crepain Prijs voor het meest innovatieve architectenbureau. De vluchtelingenshelter maakte ook deel uit van tentoonstellingen die het MoMa in New York, het Rijksmuseum in Amsterdam én de Biënnale in Venetië aandeden.

Maar het eigenlijke doel — het leven van vluchtelingen verbeteren — wordt trager bereikt, geeft Denef toe. “Prototype-opschalen-produceren: klaar. Zo zat het in ons hoofd. Maar dat sloeg tegen. De grote actoren die actief zijn in conflictgebieden en vluchtelingenkampen hanteren een heel bureaucratische en complexe tendering. Zonder referenties ben je kansloos. Maar dat is natuurlijk het verhaal van de kip en het ei: je hebt referenties nodig om toegelaten te worden tot de procedure, maar je moet toegelaten worden tot de procedure om referenties te kunnen geven. Daar hebben we onze tanden op stukgebeten.”

“De humanitaire sector heeft een enorme nood aan innovatie. Maar net waar de nood het grootst is, werken overheden en ngo’s amper samen met de bedrijfswereld. Wij willen aan die boom schudden. We zijn een klein project, maar we zijn er rotsvast van overtuigd dat we een grote impact kunnen hebben.”

Daarom besloot DMOA uiteindelijk om de logge procedures niet af te wachten en zélf de hand aan de ploeg te slaan. “We hebben een vzw opgericht, we hebben ons netwerk aangesproken en we hebben 75.000 euro opgehaald om in Kameroen twee Maggies op te trekken. Ze wilden daar een school ombouwen tot een internaat. Door de enorme afstanden die ze moeten afleggen van en naar school haken veel kinderen af, een internaat is de enige manier om hen op school te houden. We zijn met z’n zessen naar Kameroen getrokken en we hebben samen met de lokale gemeenschap twee slaapzalen voor 50 jongens en 50 meisjes neergezet.”

“Na Kameroen zijn we naar Irak getrokken, naar Yezidi-gebied. De plaatselijke bevolking, zeker de meisjes, hebben onwaarschijnlijk afgezien onder de terreur van IS. Een aantal lokale psychotherapeuten hadden van de burgemeester een terrein gekregen om een traumahelend centrum te bouwen. We hebben samen met hen drie Maggies gebouwd als pop-upschool.”

“Het volgende project dat in de pijplijn zit, is op een VN-compound in Kenia. Als we de klassieke VN-aanbesteding moeten volgen, maken we geen kans. Maar als we dat project zelf financieren, kunnen we de VN wel tonen hoe groot de impact van een Maggie kan zijn door een privaat-publiek partnership via in-kind donations. Dan maken we met die referentie hopelijk volgende keer meer kans om op grotere schaal samenwerkingen op te zetten (lacht). Als het langs de voordeur niet lukt, geraken we misschien wel langs de achterdeur binnen.”

“Voor DMOA is er een tijdperk voor en een tijdperk na Maggie”, zegt Denef.

“We bouwen steeds vaker bruggen tussen architectuur en productdesign.” 

“We proberen ons ambacht te koppelen aan hoogtechnologische oplossingen. Ik denk dat het ontwerpen van de Maggie van ons betere architecten heeft gemaakt.”

“We trekken ook een nieuw soort opdrachten aan. In Leuven geven we leegstaande gebouwen tijdelijk een nieuwe invulling, in Mechelen bouwen we een zwaar verontreinigd terrein mee om tot een experimenteerruimte voor circulair en modulair bouwen. We doen ook consultancy voor innovatieprojecten. Maar we zijn geen denktank. Geen innovatie om de innovatie. Elke oplossing die we bedenken, moét ook bouwbaar zijn. We proberen het beste van twee werelden te verzoenen."

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met VLAIO. Meer over de subsidie- en financieringsmogelijkheden vind je op vlaio.be.