Het Vlaams Audiovisueel Fonds speelt een voortrekkersrol op vlak van duurzaamheid binnen de audiovisuele sector en heeft daarvoor een heuse ‘duurzaamheidscoördinator’ in dienst. Dit artikel gaat dieper in op de rol van de audiovisuele sector en de kansen en uitdagingen die het VAF op vlak van duurzaamheid binnen de brede filmsector ziet.

Wil je op de hoogte gehouden worden van nieuwe artikels in dit magazine? Schrijf je in op onze nieuwsbrief!

Sustainawhat?

Sustainawhat? is een van de meest gestelde vragen wanneer filmmakers met duurzaamheid in aanraking komen. Er zijn zoveel synoniemen voor duurzaamheid die te pas en te onpas door elkaar gebruikt worden, dat we vaak de essentie en het concrete uit het oog verliezen. Zelf gebruiken we de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s; 17 verschillende vormen van duurzaamheid, ook op sociaal en economisch vlak) als moreel kompas en schatten de milieu-impact van filmproducties in met behulp van een CO2-calculator.

Eén van de oudste definities dateert uit 1983, maar is vandaag nog steeds relevant: ‘een ontwikkeling die tegemoetkomt aan de noden van het heden zonder de behoeftevoorziening van de toekomstige generaties in het gedrang te brengen’ (bron). Duurzaamheid draait dus vooral om het beredeneerd maken van keuzes, op verschillende vlakken: soms ligt de nadruk op CO2-besparing, op het welzijn, de veiligheid of gezondheid van je cast en crew, het beschermen van de natuurwaarden op de set, het waken over diversiteit of gendergelijkheid. Duurzaamheid heeft dus vele gezichten.

Het VAF ziet het als haar opdracht om duurzaamheid concreet te maken, op maat van de audiovisuele sector. Je hoeft geen expert te zijn om het belang van gendergelijkheid, degelijk onderwijs, biodiversiteit, proper water of klimaat in te zien. De uitdaging blijft natuurlijk om deze te vertalen naar de audiovisuele sector.

Terug naar de schoolbanken

Het VAF deelt haar kennis met studenten uit het hoger onderwijs. Er is binnen de bestaande filmopleidingen niet enkel nood aan een algemeen bewustzijn over duurzaamheid; hele vakspecifieke duurzaamheidskennis en -vaardigheden binnen opleidingen voor decorbouw, kostuumontwerp, gaming en locatiemanagement zijn even noodzakelijk. De samenwerking met het onderwijs is trouwens tweerichtingsverkeer. Zo becijferde een ingenieur in spe vorig academiejaar de exacte milieu-impact van drinkwater op een filmset. Dankzij deze levenscyclusanalyse krijgen we niet enkel een heel gedetailleerd beeld van de impact van drinkwater, maar kunnen we ook eventuele alternatieven beter naar waarde beoordelen. Wat als de ganse productie wegwerpflesjes, een watertap (met herbruikbare, composteerbare of recycleerbare bekers) of waterfontein zou gebruiken? De verborgen milieukost van het transport van drinkwater speelt daarbij een grote rol: de watertap met herbruikbare beker is trouwens de meest duurzame keuze; de waterfontein en flessenwater scoorden erg slecht omwille van het transport. Dergelijk onderzoek helpt ons om nog betere adviezen te formuleren, gebaseerd op wetenschappelijke inzichten. Zonder de input van die student zouden we die kennis nooit kunnen delen. Onderzoek naar de impact van textiel en kostuumontwerp, decoratie van sets en de kosten (in euro) en baten (in milieubesparing) staan dit academiejaar op de planning.

"Een ingenieur in spe becijferde de exacte milieu-impact van drinkwater op een filmset. Dankzij deze levenscyclusanalyse krijgen we niet enkel een heel gedetailleerd beeld van de impact van drinkwater, maar kunnen we ook eventuele alternatieven beter naar waarde beoordelen."

Tim Wagendorp,

VAF

De kracht van een goed verhaal

Kunnen verhalen duurzaam zijn? Het antwoord is heel simpel… ja! Producties weerspiegelen de maatschappij. Thema’s als diversiteit, gendergelijkheid, klimaatverandering en consumptie kunnen zowel heel subtiel (noem het duurzame productplacement) als prominent aan bod komen in verhalen. Mooie voorbeelden zijn films zoals Girl (die het thema gender op de agenda gezet heeft) of games als Flotsam. In deze game verzamel je afval op zee en bouw je een nieuwe maatschappij. De focus is plezier, maar onrechtstreeks leert de gamer over het belang van propere oceanen en het hergebruiken en recycleren van materialen. Projecten zoals Filmpact gaan nog een stap verder en willen de maatschappelijke impact van bv. documentaires verhogen. Projecten als Represent en Wanda Collective zijn mooie voorbeelden van hoe sectorinitiatieven bijdragen tot het bewustzijn op vlak van diversiteit. Als filmfonds kunnen we dergelijke initiatieven alleen maar toejuichen. Creatieve vrijheid en bewustzijn zijn daarbij vanzelfsprekend cruciaal.

Flotsam, Pajama Llamas

Flotsam, Pajama Llamas

Duurzame productie

Het is zover! De productiesteun voor je film of mediaproject werd goedgekeurd en je kan eindelijk starten met de voorbereidingen en de opnames. De keuzes die je met de cast en crew tijdens de draaiperiode gaat maken, hebben een niet te verwaarlozen impact. Aangezien elk project anders is, is een aanpak op maat aangewezen. Waar kies je filmlocaties? Hoe verplaats je mensen en goederen? Welke transportmogelijkheden heb je, en wat zijn daarvan de financiële kosten en de duurzame baten?

De doorsnee milieu-impact van een Vlaamse film, gemeten in CO2, bedraagt trouwens gemiddeld 73 ton – dat staat gelijk met het tienvoud van de jaarlijkse uitstoot van één gezin. En dat is niet onlogisch: de logistieke keuzes tijdens de preproductie, productie en postproductie binnen domeinen als transport, energie, catering, afval, materialen en accommodatie, dragen allen bij tot deze globale impact. Vaak zijn innovatieve duurzame alternatieven, zoals hybride voertuigen, milieuvriendelijke make-up of alternatieve generatoren, de oplossing. Maar heel vaak primeert gezond verstand: hoe kunnen we impact vermijden? Concrete voorbeelden zijn filmsets die een tijdelijke werfkast kiezen in plaats van een klassieke generator, die resoluut kiezen voor tweedehands producten, actief inzetten op mobiliteit en die productievoertuigen en medewerkers in de buurt van de set laten overnachten. Je bespaart daarbij vaak niet enkel massa’s CO2, maar reduceert de financiële kosten aanzienlijk. De inbreng van de verschillende departementen is belangrijk in dit hele verhaal. Duurzame keuzes op vlak van energie, decorbouw, catering maken een meetbaar verschil. Meer en meer komt ook de digitale voetafdruk aan bod. Wat zijn de voor- en nadelen van telewerken of een online meeting? Hoe bewaren we onze data? En wat is de impact van digitale processen als streaming en postproductie? Vaak zijn dergelijke keuzes perfect meetbaar; in sommige gevallen, zoals virtuele productie, is aanvullend wetenschappelijk onderzoek noodzakelijk.

"Concrete voorbeelden zijn filmsets die een tijdelijke werfkast kiezen in plaats van een klassieke generator, die resoluut kiezen voor tweedehands producten, actief inzetten op mobiliteit en die productievoertuigen en medewerkers in de buurt van de set laten overnachten."

Tim Wagendorp,

VAF

Het vertonerslandschap

Wat is de impact van de manier waarop we beeldmateriaal consumeren? Hoeveel zin heeft het om een maatschappelijk relevant script te schrijven, dat op een milieubewuste manier te vertalen in een audiovisuele productie zonder stil te staan bij de impact tijdens de vertoning. Het gaat daarbij niet alleen over de logistieke keuzes die bioscopen of festivals maken (denk maar aan hun energiehuishouding), maar ook de manier waarop de bioscoopbezoeker daarbij betrokken wordt. Als vertoner ben je als het ware een ‘ambassadeur’ voor jouw publiek. Die rol is niet altijd exact meetbaar, maar mag niet onderschat worden. Lokale leveranciers, vegetarisch eten, het publiek motiveren om met fiets of openbaar vervoer te komen, het organiseren van een maatschappelijke dialoog en delen van infrastructuur zijn allemaal voorbeelden van hoe die maatschappelijke duurzame rol zich in concrete acties kan vertalen. Een relatief nieuw onderzoekdomein is de impact van ons digitale leven. Wat is de impact van streaming? Hoe bewaar en verplaats je grote databestanden? Wat is de impact van een game die je op jouw toestel dan wel in ‘the cloud’ speelt? Er is nog veel stof om te onderzoeken. Dat je in dit domein heel erg ver kan gaan, bewijst de Franse animatiestudio TeamTo. Zij plaatsten hun server in de kelder van een lokaal zwembad: de restwarmte van hun server verwarmt op deze manier het zwemwater. Een mooi voorbeeld van circulair denken, waarbij je lokale kringlopen sluit. VAF capteert en deelt dergelijke expertise met het Vlaamse vertonerslandschap.

"Het gaat niet alleen over de logistieke keuzes die bioscopen of festivals maken, maar ook de manier waarop de bioscoopbezoeker daarbij betrokken wordt. Als vertoner ben je als het ware een ‘ambassadeur’ voor jouw publiek. Die rol is niet altijd exact meetbaar, maar mag niet onderschat worden."

Tim Wagendorp,

VAF

Over de (sector)grenzen heen

Verschillende internationale initiatieven ijveren naar een meer gebiedsdekkende en uniforme manier van werken. Creative Media brengt initiatieven uit Europa samen en zoekt naar een globale definitie van duurzaamheid, manieren om duurzame inspanningen meetbaar te maken en het betrekken van de door hen gesteunde projecten. Maar ook Eurimages zoekt naar een manier om duurzaamheid in te bedden in de eigen werking en de door Eurimages gesteunde projecten. Maar zelfs op het niveau van de Verenigde Naties zijn er pogingen om tot een globale aanpak te komen. Hoe bestaande regionale en nationale initiatieven hierin een plaats kunnen vinden, vormt een grote uitdaging. Het VAF deelt de duurzaamheidskennis actief op dit internationale niveaus, onder meer ook binnen EFAD, Cine Regio en Green Screen.

Daarnaast blijft de hamvraag: wat verstaan we onder een duurzame film en hoe gaan we dat meten en rapporteren? VAF is één van de koplopers binnen de ontwikkeling van Eureca, een nieuwe eco-calculator die (co)producties toelaat hun milieu-impact beter te voorspellen en betrouwbaar in kaart te brengen. Het is voor het VAF niet enkel belangrijk om een beeld te krijgen van de impact van elke productie. De échte meerwaarde is dat producties kunnen kiezen voor logistieke oplossingen die echt een meetbare besparing opleveren. Dankzij de nauwe samenwerking met wetenschappers van de KULeuven zijn we in staat om op een betrouwbare wijze op Europese schaal productie-impact te monitoren.

 

Dat duurzaamheid meer is dan veggy maaltijden of carpoolen is ondertussen duidelijk. Maar hoe die inspanningen zich vertalen, op maat van de individuele professional en binnen alle verschillende departementen, hoe innovatief ondernemerschap daarin een rol speelt en op welke wijze mensen voldoende ruimte krijgen om duurzaamheid in te bedden binnen hun specifieke functie, blijven een uitdaging. Waar dat relevant is, vertaalt het VAF die wetenschappelijke inzichten op maat van de ganse sector. Daarbij kijken we ook over de sectorgrenzen heen. Via het Pulse Transitienetwerk delen we met en leren we van organisaties uit het brede veld van cultuur, jeugd en media.

Dossier: Duurzaamheid

Flanders DC bracht zonet een online dossier rond duurzaam ondernemen in de creatieve sector uit. Hoe werk je een strategie uit? Welke wettelijke verplichtingen zijn er? Hoe communiceer je er over? En welke steunmaatregelen en organisaties bestaan er? Het bevat daarnaast heel wat tools die je gratis kan downloaden.