Met de nieuwe cel ‘Designing for Change’ focust Flanders DC op design als katalysator voor duurzame innovatie en groei. Maar hoe kan de toekomst van design eruitzien? Om die vraag te beantwoorden, lieten we diverse stemmen uit de designsector brainstormen tijdens drie ‘Co-Labs’. Een terug- én vooruitblik.

illustratie © Kern 02

De wereld maakt een transformatie door, met grote uitdagingen zoals armoede, ongelijkheid en klimaatverandering. Net tijdens een overgang kan er veel hertekend worden, en design is zo’n instrument dat ons uitdagingen helpt aangaan. Dankzij veelzijdige vaardigheden slagen ontwerpers er namelijk in om een brug te slaan tussen een bedrijf en de klanten, efficiëntie te verhogen en nieuwe producten, diensten en businessmodellen te helpen uitdenken en transformeren.

Toch onderschatten bedrijven, organisaties en overheden het potentieel van design en beschouwen ze het vaak puur als een ontwerptool. Daarom richtte Flanders DC de cel ‘Designing for Change’ op, die toont hoe design een katalysator kan zijn voor innovatieve, duurzame verandering en groei. Via verschillende initiatieven maakt Designing for Change de impact van design zichtbaar en beschikbaar bij bedrijven, organisaties en overheden.

"Uit de eerste sessie bleek dat ontwerpers veel mogelijkheden zien om bij te dragen tot economische weerbaarheid en levenskwaliteit, maar dat ze vaak niet het mandaat krijgen om die rol op te nemen."

Philippe Vandenbroeck,

shiftN

Co-Labs

Omdat het belangrijk is te vertrekken vanuit de noden en toekomstvisies die er leven bij de designers zelf, verenigden we in het voorjaar van 2024 een diverse groep stemmen uit de ontwerpwereld. Tijdens drie ‘Co-Labs’ kwamen een vijftiental gedreven ontwerpers, strategen en visionairs samen in Antwerpen om te brainstormen over de toekomst van design. Het doel van de drie gespreks- en workshopsessies was om gezamenlijke doelen te bepalen en een inspirerend verhaal te creëren dat onderstreept hoe designers bijdragen aan een duurzame toekomst.

De facilitator van dit denkproces was Philippe Vandenbroeck van shiftN, die groepen begeleidt in systeem- en toekomstdenken. Hij deelde de Co-Labs op in drie stappen. “De eerste sessie, een soort intake, hielp om een beeld te vormen van wat er in de designsector leeft”, legt Vandenbroeck uit. “Daaruit bleek dat ontwerpers veel mogelijkheden zien om bij te dragen tot economische weerbaarheid en levenskwaliteit, maar dat ze vaak niet het mandaat krijgen om die rol op te nemen. Meestal bedenken strategen concepten en pas daarna worden ontwerpers betrokken. In de tweede sessie gaf ik de opdracht om vanuit die frustratie een systeem met een bredere opdracht voor ontwerpers te ontwerpen.” Door na te denken over de manieren waarop design bijdraagt aan waardecreatie, de diverse rollen die designers opnemen, en bestaande randvoorwaarden en mogelijke toekomstscenario's, kwam de groep tot een visie over de toekomst van design. “In de derde sessie verfijnden we die werkpunten,” voegt Vandenbroeck toe, “om zo uit te komen bij een bredere rollen van designers.”

"We ontwikkelen producten, merken en diensten, die onze klanten strategisch laten groeien. We innoveren op verschillende aspecten tegelijk, waardoor een product of merk moeilijker te kopiëren wordt."

Wim Van den Hende,

Pars Pro Toto

De toekomst van design

Dat toekomstbeeld werd geconsolideerd in een visietekst over de rol van design, die benadrukt dat design niet alleen producten en diensten ontwikkelt, maar ook bredere maatschappelijke en economische transformaties aanstuurt. Er zijn met name drie grote processen waarin design een belangrijke rol kan spelen: innovatie, leerprocessen en toekomstgericht denken.

1. Innoveren

Een eerste pijler van impactvol design is ‘design als hefboom voor innovatie’. Ontwerpers kunnen namelijk nieuwe opportuniteiten visualiseren, met de eisen en kosten in het achterhoofd. Ze slaan een brug tussen harde technologie en menselijke behoeften, en zijn in staat om de impact van complexe innovatieprocessen en langetermijndenken in te schatten.

Co-Labs-deelnemer Wim Van den Hende gebruikt design al langer als instrument voor verandering met zijn designbureau Pars Pro Toto. “Tegenover 30 jaar geleden is onze rol erg geëvolueerd. In het begin ontwierpen we vooral producten, maar gaandeweg begonnen we klanten ook te adviseren over ‘wat’ ze doen. We ontwikkelen producten, merken en diensten, die onze klanten strategisch laten groeien. Daarom worden de voortrajecten langer en grijpen we in op hogere bedrijfsniveaus. We innoveren op verschillende aspecten tegelijk, waardoor een product of merk moeilijker te kopiëren wordt.” Dat ontwerpers goed zijn in innovatieve denkprocessen komt volgens Vandenhende door hun holistische werkwijze. “Designers denken creatief om nieuwe oplossingen te bedenken, empathisch om dicht bij de klant te blijven, én rationeel om oplossingen te toetsen aan de haalbaarheid.”

"Designers kunnen namelijk omgaan met tegenstellingen, snel in- en uitzoomen, de juiste probleemstellingen detecteren en meteen nadenken over oplossingen."

Guy Vanwijmeersch

Niet alleen in bedrijven, maar ook in het beleid kan design innovatie ontketenen. Dat merkt Co-Labs-deelnemer David Martens, die werkt als designer binnen het EU Policy Lab, een onafhankelijk onderzoekscentrum dat wetenschappelijk advies geeft aan beleidsmakers. “Design for policy is een nieuw veld, dat vooral ingeburgerd is in het Verenigd Koninkrijk, Finland en Denemarken”, vertelt hij. “In België, daarentegen, is het niet gebruikelijk om creatieve profielen te betrekken bij beleidskeuzes. Nochtans zijn de kwaliteiten van ontwerpers aanvullend voor de meer analytische beleidsmakers. Designers durven om met totaal nieuwe werkvormen af te komen en verschillende disciplines samen te brengen. Die verbindende rol is zeer waardevol.”

Martens ziet hoe designers steeds meer complexiteit omarmen. “We ontwerpen niet alleen meer producten, maar ook diensten en ervaringen, zoals het onthaal van een luchthaven. We tekenen dus processen van het begin mee uit, kijken waar we moeten bijsturen en zetten complexe processen om in beelden, zodat iedereen hetzelfde projectoverzicht heeft. Een voorbeeld daarvan is ons project Futures Garden, waarbij we twee films lieten maken die verschillende toekomstscenario's voorstellen. Door een toekomstvisie realiteit te laten worden en aan beleidsmakers te tonen, kunnen we die toekomst al oefenen en nadenken over de impact ervan op het huidige beleid.”

Workshop Co-Labs

Workshop Co-Labs

2. Leren en faciliteren

Als designer binnen het EU Policy Lab treedt Martens vaak op als schakelfiguur die via ontwerp mensen met verschillende visies samenbrengt en van elkaar laat leren. Dat is een tweede pijler van de toekomst van design: ‘design als motor voor leerprocessen’. “Ik geloof sterk in de pedagogische rol van ontwerpers”, zegt Martens. “Zo heb ik onlangs een workshop uitgedacht over hoe we kunnen beantwoorden aan de noden van Roma-gemeenschappen in de West-Balkan en Turkije. Alleen al het samenbrengen van meerdere stemmen zet veel in gang. De co-creatieve leerprocessen die ik als ontwerper opstart, geven bovendien de nodige tools en vaardigheden mee aan de deelnemers om er nadien zelf mee aan de slag te blijven gaan.”  

De overgang naar een meer verbindende rol van ontwerpers vereist wel een shift in het designonderwijs. Volgens de Co-Labs-deelnemers zouden zachte vaardigheden, waardegedreven innovatie, probleemoplossend en systemisch denken, ondernemerschap, en levenslang leren integraal deel moeten uitmaken van de curricula. Het is de reden waarom Fabienne Beernaert vijf jaar geleden mee de opleiding Design for Impact oprichtte, aan LUCA School of Arts. “We wapenen makers met skills om complexe maatschappelijke problemen aan te gaan en we geloven dat je dat best kan met meerdere disciplines samen. In de opleiding zijn zowel kunstenaars en ontwerpers als sociologen, antropologen, economen en dokters welkom, die via creativiteit hun steentje willen bijdragen aan een diverse, duurzame toekomst. Via gastlezingen, workshops en opdrachten zetten we sterk in op soft skills en op systemisch denken en toekomstgerichte verbeelding – vaardigheden die nodig zijn om te ontwerpen binnen de draagkracht van de planeet.”

"Ik hoop meer bekendheid te creëren voor de verschillende functies die designers kunnen vervullen, want ook veel ontwerpers zelf zijn zich daar niet van bewust."

David Martens,

EU Policy Lab

3. Toekomstmakers

Om met design toekomst te maken – de derde belangrijke pijler – zullen ontwerpers ook steeds vaker strategische rollen opnemen binnen bedrijven, overheidsinstanties en het maatschappelijk middenveld. Dat doen ze niet alleen in functie van specifieke opdrachten, maar over het geheel van een organisatie of beleid. Designers zijn gidsen en scheppers van toekomstbeelden. Door processen in gang te zetten en langetermijnvisies uit te denken die zowel financieel als menselijk en natuurlijk kapitaal genereren, zijn ze een katalysator voor verantwoordelijke, duurzame groei. 

Co-Labs-deelnemer Guy Vanwijmeersch werkte lang als hoofd design en ontwerp bij technologiebedrijf Barco en is sinds kort aan de slag als zelfstandig designer en consultant. Hij zag bij Barco welk effect het heeft om ontwerp te enten binnen het DNA van een bedrijf. “Ik heb productontwikkelaars en ontwerpers opgeleid tot management- en stakeholderfuncties, waar ze op strategisch niveau mee waarde creëren voor een bedrijf. Designers kunnen namelijk omgaan met tegenstellingen, snel in- en uitzoomen, de juiste probleemstellingen detecteren en meteen nadenken over oplossingen. Daarom vind ik het frustrerend dat Vlaanderen achterloopt op Nederland, Frankrijk of Duitsland, waar ontwerpers wel al vaker in de boardroom betrokken worden bij grote beslissingen.”

"We wapenen makers met skills om complexe maatschappelijke problemen aan te gaan en we geloven dat je dat best kan met meerdere disciplines samen."

Fabienne Beernaert,

LUCA School of Arts

Aan de slag

Dat het potentieel van designers verder reikt dan vandaag benut wordt in Vlaanderen, kwam duidelijk naar voren in de Co-Labs. Daarom zal Flanders DC het visiedocument en de bijbehorende actiepunten verder communiceren, in de hoop de designerscommunity uit te breiden en mensen uit de beleids- en bedrijfswereld de kracht van design te tonen. Het startschot wordt gegeven op het ‘Designing for Change Evenement’, waar via keynotes en netwerksessies het visiedocument besproken wordt. 

De Co-Labs inspireerden ook de deelnemende designers om hun waaier aan capaciteiten verder onder de aandacht te brengen. Zo wil Martens een bezoek organiseren voor ontwerpers aan het EU Policy Design Lab en een uitwisseling opzetten. “Ik hoop meer bekendheid te creëren voor de verschillende functies die designers kunnen vervullen, want ook veel ontwerpers zelf zijn zich daar niet van bewust”, zegt hij. “Al schuilt er in die ambigue positie ook een opportuniteit: we kunnen onze rol zelf nog uitvinden en meerdere richtingen blijven uitgaan.”