Auteursrecht valt uiteen in twee rechtsvormen:

1. het morele recht, dat betrekking heeft op de relatie tussen jou als ontwerper of kunstenaar en jouw werk. Jij beslist of jouw werk openbaar gemaakt mag worden en als dat het geval is, of jouw naam erbij moet worden vernoemd. Je kan bovendien verbieden dat je werk wordt aangepast. Dit morele recht is niet overdraagbaar aan derden.

2. het vermogensrecht stelt jou als auteur van een creatie in staat om inkomsten te putten uit de exploitatie (reproductie of bewerking) van je werk, meestal op basis van een licentieverlening of uit de verkoop van het vermogensdeel van het auteursrecht.

Het auteursrecht is van kracht tot zeventig jaar na het overlijden van de auteur. In de meeste landen ontstaat het automatisch zodra je iets creëert, en hoef je dus niets te deponeren of te registreren. Soms is het echter moeilijk om de creatiedatum te bewijzen. Als je werk publiek gemaakt is, geldt de publicatiedatum als bewijs. Maar wat als je voordien je manuscript laat lezen door een uitgeverij, of een mogelijke producent een meubel of een nieuwe kledingcollectie toont? In zo’n gevallen is het zinvol om je creatie te ‘dagtekenen’ (via een i-DEPOT of een depot bij een beheersvennootschap).

Als je je afvraagt of je eigenlijk met © of ‘copyright by’ moet werken, kunnen we je geruststellen: het is niet verplicht. Maar… we raden het wel aan. Zo geef je namelijk aan dat jij de houder bent van het auteursrecht. In een aantal landen, waaronder de VS, biedt de vermelding bovendien effectief bescherming.

Het symbooltje © zie je op allerlei manieren opduiken, maar de juiste schrijfwijze is: het ©-symbool, gevolgd door de oudste datum van publicatie en jouw naam of de naam van je vennootschap. Zo dus:

• © 2024 Caroline Merckx
• © 2024 Flanders DC

Als het gaat om een aangepaste versie, dan moet je de jaren van de wijziging ook opnemen, bijvoorbeeld: © 2011-2024 Flanders DC.

Een derde optie is om er ‘all rights reserved’ bij te schrijven. Zo geef je aan dat het hier over alle mogelijke onderdelen van het auteursrecht gaat. Een laatste voorbeeldje om dit duidelijk te maken: © 2011-2024 Flanders DC - all rights reserved.

Het auteursrecht beschermt niet elk soort creatie. Er zijn namelijk twee belangrijke voorwaarden aan verbonden:

• het werk moet uitgedrukt worden in een concrete vorm (dit sluit ideeën en concepten uit, net als genres, stijlen of technieken)

• het werk moet origineel zijn — met andere woorden: het moet een uitdrukking zijn van een eigen intellectuele schepping van de auteur. Creaties die volledig bepaald worden door modetendensen, of door functionele of technische vereisten, zijn niet origineel. Adaptaties kunnen wel origineel zijn en dus in aanmerking komen voor auteursrecht, op voorwaarde dat je er als bewerker voldoende je stempel op drukt. Je hebt hier op jouw beurt natuurlijk toestemming voor nodig van de oorspronkelijke auteur.

Een belangrijk voordeel is dat het auteursrecht automatisch ontstaat en gratis is. Daartegenover staat dan weer het nadeel dat de bewijslast bij jou ligt als iemand inbreuk pleegt op jouw rechten.

We raden je aan om een creatiedatum toe te kennen aan je ontwerpen. Zo kan je bij discussie altijd aantonen op welk moment je het ontwerp gemaakt hebt. Je kan bijvoorbeeld een collectie in zijn geheel registreren via een i-depot of individuele ontwerpen of prints een tijdsaanduiding geven via het gespecialiseerde platform Drawy.

De verschillende rechtsvormen waaruit het auteursrecht bestaat, zijn niet zomaar van toepassing op eender welk soort creatie.​

• Creatie op eigen initiatief
  Jij hebt als auteur alle rechten op een creatie op eigen initiatief — dus zowel de morele als de vermogensrechten. Via een licentie kan je anderen wel gebruiksrecht geven (meestal tegen betaling van een vergoeding). Je kan je vermogensrechten ook volledig overdragen aan een andere partij, die er dan eigenaar van wordt.

• Creatie als werknemer
  Wanneer je als werknemer een bepaalde creatie maakt, behoud jij in de regel je auteursrecht, tenzij schriftelijk anders overeengekomen. Zo’n zaken worden meestal vooraf vastgelegd in een arbeidscontract of in een afzonderlijke overeenkomst.

• Creatie in opdracht (als freelancer of onderaannemer)
  Maak je als freelancer of onderaannemer een creatie in opdracht en is er geen overeenkomst opgemaakt, dan heb jij als auteur in principe alle rechten. In de praktijk worden er echter meestal wél afspraken vastgelegd, in de offerte, de algemene voorwaarden of een aparte overeenkomst. Op die manier draag jij je rechten (gedeeltelijk) over, of geef je ze in licentie.

Aangezien er via contracten vaak rechten overgedragen worden of in licentie worden gegeven, informeer je je beter voordat je iets ondertekent. 

Bijzonderheden wat modellen en tekeningen betreft:

Als jij een tekening of een model maakt terwijl je voor jouw werkgever met een opdracht bezig bent, dan wordt jouw werkgever aanzien als de ontwerper. De auteursrechten komen jou dus niet toe. Deze regeling wordt meestal in het arbeidscontract opgenomen.

Als auteur is het vaak moeilijk — soms zelfs onmogelijk — om te controleren wie je werk waar en op welke manier gebruikt. Neem bijvoorbeeld een songwriter: als het goed zit, wordt zijn muziek zowat overal gedraaid — op de radio, op feesten en op de werkvloer. Daarom sluiten auteurs zich vaak bij een beheersvennootschap aan, zoals Sabam, Sofam of deAuteurs. Deze vennootschappen geven toestemming voor het gebruik van de creaties van hun leden. Ze innen ook de vergoedingen en storten die nadien door aan de auteurs.

Het auteursrecht zou geen ‘echt recht’ zijn als er niet een aantal uitzonderingen op waren, toch? Het citaatrecht ondergraaft bijvoorbeeld (deels) het auteursrecht, want dit laat toe dat fragmenten van je werk gebruikt worden voor recensies, onderwijs of kritiek (uiteraard met bronvermelding). Een krant die jouw boek reviewt, mag dus een kort fragment citeren, en een tijdschrift dat je meubel, kledingstuk of game bespreekt, mag zijn artikel opleuken met een foto van jouw creatie. Ook voor nieuwsverslaggeving gelden uitzonderingen. Stel dat jouw werk in beeld komt tijdens een nieuwsitem over de interesses van jongeren, dan hoeft niemand jouw toestemming te vragen. Daarnaast mag iedereen muziek beluisteren of een film bekijken in familiekring zonder daarvoor groen licht te vragen aan de auteur. Tot slot is een parodie op jouw werk toegestaan. Omgekeerd geldt uiteraard ook dat jij een parodie op het werk van anderen mag maken.

Terwijl het auteursrecht originele ‘creaties’ beschermt, beschermt het naburig recht ‘prestaties’. Drie categorieën van rechthebbenden kunnen zich op het naburig recht beroepen:

• uitvoerende kunstenaars of personen die een werk voor een publiek brengen via een uitvoering of een opvoering. Met andere woorden: acteurs, zangers, muzikanten, dansers, regisseurs,…

• producenten van fonogrammen of films. Zij hebben een naburig recht op de eerste vastlegging van geluid en/of beeld op een drager.

• omroeporganisaties zoals VTM of Vier hebben een exclusief recht op hun uitzendingen

Het auteursrecht en het naburig recht sluiten elkaar niet uit: je kan perfect beide tegelijk aanspreken. Dat is bijvoorbeeld het geval bij een scenarioschrijver die een rol speelt in zijn eigen film.

Uitvoerende kunstenaars en producenten kunnen zich niet verzetten tegen het publieke gebruik van hun repertoire, maar ze worden hier wel voor vergoed. Zo’n billijke vergoeding wordt betaald door de gebruikers (bv. horecazaken of bedrijven waar de radio speelt), en wordt geïnd en uitbetaald door de beheersmaatschappijen. Als uitvoerend kunstenaar of producent sluit je je dan ook het best aan bij een van deze maatschappijen.

Heb je inkomsten uit auteursrechten? Dan kan je genieten van een gunstige belastingsregeling. Deze inkomsten worden sinds 1 januari 2008 immers beschouwd als een roerend inkomen. Tot een bedrag van 62.550 euro (inkomstenjaar 2021) moet er een roerende voorheffing van 15% op betaald worden, wat een stuk lager ligt dan het tarief in de personenbelasting dat je op je gewone inkomsten betaalt. Bovendien kunnen auteurs genieten van een belangrijke kostenforfait op het ontvangen inkomen, voor de eerste schijf van 16.680 euro (inkomstenjaar 2021) bedraagt die 50%. De roerende voorheffing wordt rechtstreeks ingehouden door de schuldenaar van het auteursrecht (bijvoorbeeld jouw klant of jouw vennootschap).

Lees meer over wie gebruik kan maken van deze maatregel en hoe je te werk gaat in het hoofdstuk ‘Administratie en team’.