Met hun boek Abnormaal goed tonen Peter Ampe en Emily Rammant niet de schaduwzijde, maar de mooie kant van neurodivergentie. Er wordt ingezoomd op de bijzondere talenten die al te vaak verborgen blijven. Peter is creatieve partner bij het reclamebureau FamousGrey, Emily professioneel coach en medeoprichter van Yin United. Hun missie is awareness creëren rond ‘anders denken’. Emily: “Op de thematiek rust nog een taboe. We willen het begrip tussen werkgevers, werknemers en collega’s vergroten. Het gaat erom dat je sterke eigenschappen benut. De ondertitel van ons boek luidt niet toevallig ‘Vind je talent via je afwijking’. Mensen met ADHD hebben het vaak moeilijk met focussen, maar dat is tegelijkertijd wel de basis voor multitasking.”

Het is geen kleine groep. Voor iedere persoon met autisme zijn er vijf met de kenmerken ervan. Anderen zijn introvert, maar hebben zich aangeleerd extravert te zijn, omdat dit de heersende norm is in onze samenleving. Peter: “Toen men bij onze zoon ASS (autismespectrumstoornis) vaststelde, viel de appel niet ver van de boom. Plots daagde het hoe ik in elkaar zit en waarom ik anders functioneer. Initieel kan een label een schok zijn en misschien wordt het pas na de aanvaarding een opluchting. Ik weet nu dat mijn creativiteit niet verdwijnt omdat het een deel is van wie ik ben.” Emily: “Het was een openbaring om beter te begrijpen hoe Peter denkt. Als de kiem van conflicten in onuitgesproken verwachtingen ligt, dan kan je die vermijden door de andere beter te kennen. Wie de juiste dingen verwacht, kan niet ontgoocheld worden. Het schrijven van dit boek werd een ontdekkingsreis: het was Peters idee, hij begon, maar kon het door zijn ADHD niet afwerken. Dat ik dit mocht doen, voelt als een geschenk aan Peter.”

Peter heeft iets met woorden, maakt continu associaties en staat niet stil bij de sociale consequenties. “Ik zoek altijd kicks, mijn stroom aan dopamine moet op peil blijven. Mijn woorden stromen eruit. In bepaalde jobs is dat een troef. Bedrijfsleiders vragen ons soms hoe ze neurodivergente mensen kunnen aantrekken, maar die zijn er al, ze moeten enkel gedetecteerd en gevaloriseerd worden.” Het boek helpt lezers hun unieke talenten op te sporen, die leiden tot gerichtere keuzes in werk en leven. Peter: “Ik voelde mij vaak de hofnar, wiens ideeën weggelachen werden. Terwijl een voedend kader net belangrijk is. Neurodivergentie kan een werkomgeving laten floreren. Ons boek wil een inspiratiegids zijn en schuift per ‘stoornis’ een aantal beroepen naar voren. Niets staat echter in steen gebeiteld want ieder brein is uniek: als je iemand kent met autisme, dan ken je één iemand met autisme. We hebben allen onze unieke handleiding.”

Peter: “Iemand met ADHD, die zijn sprankelende ideeën niet uitwerkt, vormt een ideale tandem met een organisatorisch talent met een vleugje OCS (obsessieve-compulsieve stoornis), die alles tot in de puntjes afrondt. Dat is trouwens de basis waarop ons boek geschreven is. Er komt muziek uit als iedereen in zijn sterkte kan staan. Andere constellaties werken dan weer zelden, zoals drie mensen met ADHD, die zogezegd veel bezig zijn, maar niets afwerken.” Emily: “Wat normaal en abnormaal is, is behoorlijk arbitrair. Idealiter wordt niet meer gekeken naar de labels, maar naar de symptomen. Determineer de talenten en vergeet vervolgens de labels die eraan hangen. Velen herkennen symptomen zonder gediagnosticeerd te zijn. Zij hebben een aha-erlebnis tijdens het lezen van het boek, enerzijds confronterend, maar ook geruststellend. Veel neurodivergente mensen zitten nog in de kast.”

Tom Tosseyn is een geroemd grafisch ontwerper en gelooft heilig in de kracht van het anders zijn. “Het lezen van het boek De gave van dyslexie was een eyeopener. Hoewel ik een sterk vermoeden had, werd het in mijn jeugd nooit als dusdanig benoemd. Vandaag is het gelukkig anders. Omdat voorlezen me niet afging, verstopte ik me vaak. Als kind was het traumatisch. Ik ben er heel triest door geweest. Enerzijds ontbrak de benoeming en anderzijds wordt het probleem vergroot omdat je in een hoekje geduwd wordt. Sinds ik het weet, is de wereld een stuk helderder en gemakkelijker. Ik vind het belangrijk om mijn ervaringen te delen. Omdat ik zo hard moest vechten om te komen waar ik nu sta.”

“Dyslexie werd mijn troef. Waar anderen gebruik maken van verbale begripsvorming en denken met de klank van de taal, denk ik in beelden. Hierdoor krijg ik tijdens het lezen meer informatie te verwerken dan niet-dyslectici. Bij het woord paard zie ik multidimensionaal een paard voor mij. De informatie die ik tijdens het lezen te verwerken krijg, ervaar ik vaak als onsamenhangend. Lezen bezorgt mij stress en mijn hersenen zoeken een manier om daarmee om te gaan. Ons brein is getraind om oplossingsgericht te denken en daarom zien wij de dingen vaak anders. Eens je beseft hoe je hersenen werken, wordt het gemakkelijker. Ook mijn vrienden zouden het boek moeten lezen, zodat ze beter begrijpen hoe ik redeneer. Mijn tekstberichten zijn bijvoorbeeld heel erg onsamenhangend. Ik haal mijn essentie eruit en antwoord soms totaal naast de kwestie.”

“Mijn kracht als dyslectisch ontwerper is dat ik letters als vormen zie, niet in 2D, maar in 3D en met ontelbare variaties: omgekeerd, gedraaid, langs boven, links, rechts en het midden. Bij een drieletterwoord als kat zien wij veertig varianten, omdat wij denken in beelden. Een gewone mens leest gewoon kat, terwijl ik al die informatie moet verwerken. Dat is een voordeel in mijn job, zeker in het maken van logo’s, want ik zie vooral de relatie tussen vormen die letters voor mij zijn. Wellicht was ik nooit de grafisch ontwerper geworden die ik vandaag ben zonder mijn afwijking. Ik zocht mijn weg door te experimenteren en dat is wat ik vandaag nog steeds doe. Dyslexie helpt mij creatiever te denken. Met mijn tunnelvisie zoom ik heel hard op de dingen in. En dat maakt ook een verschil met concullega’s die het op een andere manier aanpakken. Mijn manier van werken trekt bepaalde klanten aan die net daarnaar zoeken.”

Interieurarchitect en meubelontwerper Nina Mathieu droeg lang een zware rugzak. “Ik was een sterke student, deed goede stages en had een mooi portfolio. De verwachtingen waren hoog. Mijn loopbaan nam een vliegende start en aanvankelijk liep alles goed. De eerste weken zorgde het nieuwe voor veel dopamine en dat werkt goed voor iemand met ADHD. Maar van zodra ik moest uitvoeren stokte het. Ik botste op drempels die ik moeilijk onder woorden kon brengen. Ik zag rondom mij hoe het hoorde, maar het lukte mij niet. Wat in mij zat, kwam er niet uit. Mijn focus kon ik niet vasthouden op een landschapsbureau. Aan het eind van de dag moest ik nog veel afwerken. Ik begon te twijfelen.”

“Tijd was mijn grootste vijand. Ik vroeg me af waarom ik zo vaak dingen uitstelde, die ik nochtans niet wilde uitstellen. Ik compenseerde door werk mee naar huis te nemen of door langer op kantoor te blijven. Uit schaamte vertelde ik ook niet hoeveel tijd ik nodig had. Tijdsblindheid wordt trouwens wel vaker aan ADHD gelinkt. Ik ervoer een groot verschil tussen willen, kunnen en doen. Het doel was altijd belangrijker dan mijn eigen welzijn. Maar mijn energiepeil volgde niet en ’s avonds was het resultaat, ondanks de overuren, niet wat ik hoopte. Steeds vaker ging mijn energie naar het verbergen van mijn worstelingen. Een burn-out loerde om de hoek. De diagnose van ADHD was voor mij bevrijdend en hielp mij aan zelfkennis en de woordenschat om ermee om te gaan. Vandaag ben ik trots op mijn eigen manier van werken.  Het snijvlak en de balans tussen zwakte en kracht werd een spel.”

“Om dat te ervaren, heb ik eerst moeten downsizen. Vroeger droeg ik een zware rugzak en nu heb ik een kompas om ermee om te gaan. Het is jammer dat ik mijn worstelingen niet eerder omarmde. Wat had ik kunnen zijn? Wat had ik kunnen doen? Sinds mijn diagnose kijk ik met een andere blik naar neurodiversiteit. Ik ben minzamer geworden voor zowel collega’s als mezelf. Het voelt echt als een cadeau. Voor mij was de medicatie die inwerkt op de dopaminehuishouding een openbaring. Vroeger was mijn leven een chaos: ik maakte continue to-dolijsten, maar eens ze op papier stonden, vormden ze een te grote berg om te beklimmen. Vandaag zijn het geen waslijsten meer. Meer jonge ontwerpers lopen er tegenaan. Daarom wil ik het onderwerp bespreekbaar maken. Ik noem het ook geen gebrek, maar mijn manier van zijn. Dat klinkt zachter.”

Bogenna Ivana is ontwerper in de breedste betekenis van het woord. Ze pint zich allerminst vast op één niche. En dat is minder een keuze dan een noodzaak. Voor haar ADD heeft ze een eigen invulling, niet het gangbare Attention Deficit Disorder, maar haar eigen betekenis waarbij de laatste D voor Designer staat. “Neurodiversiteit heeft vaak een negatieve bijklank, maar ik voel het als mijn superpower. Er gaat veel om in mijn hoofd en mijn energiepijl maakt soms gekke sprongen. Hierdoor stel ik heel veel dingen in vraag. Ik kreeg wel eens het etiket van eigenwijs, maar voor mij is het normaal om zo te denken. Ik vroeg me wel vaker af waarom dat is, maar het blijkt mijn brandstof.”

“Mijn diagnose in 2015 leidde tot een rollercoaster aan emoties. Het begon als een opluchting omdat mijn gedrag verklaard werd, maar het bracht mij ook in de war. Het hielp mij naar de juiste hulp te zoeken, want ik begreep ook zelf niet waarom ik sommige dingen anders aanvoel en niet altijd functioneer zoals de heersende norm. Acceptatie en zelfkennis werden belangrijk. Vandaag geef ik les op de school als waar ik studeerde. Toen durfde ik nog niet voor mijn ADD uit komen en dacht ik de studie te kunnen volgen ‘op mijn manier’. Misschien was mijn traject minder eenzaam verlopen, mocht ik het zeven jaar geleden aangekaart hebben. Vandaag kom ik ervoor uit en als docent wil ik een veilige plek creëren, van waaruit je kan bloeien. Mijn ‘outing’ komt wel eens uit de lucht vallen, omdat je fysiek niets ziet. Wat in je brein zit, is voor de buitenwereld onzichtbaar, maar voor mij des te meer aanwezig. Ik kom met een handleiding en hou van de veilige zone waarin ik iets mag, kan en durf zeggen. Sinds ik er op sociale media geen geheim meer van maak, spreken opdrachtgevers er mij op aan en omarm ik de kracht van mijn neurodiversiteit.”

“Omdat ik zo snel afgeleid ben, combineer ik meerdere jobs. Ik moet continu uitgedaagd worden. Vandaag maak ik van mijn impulsiviteit en spontaniteit een troef en combineer ik interieurvormgeving met de creatie van objecten, installaties, artistieke projecten en communicatie. Ik kan het tegelijkertijd en heb dat ook nodig. Vandaar ook mijn eigen invulling van ADD. Het is belangrijk te weten wat voor jezelf werkt. Ik vond de tools om de troeven van mijn brein in te zetten. In mijn thuiskantoor haalde ik alle deuren van de kasten. Zo zie ik al mijn projecten in één oogopslag. Ik haal de visuele belemmering eraf, zodat ik beter zie waarmee ik bezig ben.”

Dat onderneemster An Luyten modemerk SAM Sensory & More positioneert op het snijvlak van mode en gezondheid is geen toeval. “Ik startte ermee toen ik tevergeefs zocht naar leuke prikkelarme kleding voor mijn hoogsensitieve zoon. Normale kledij leidde immers van de ene scène tot de andere wegens het onaangename draagcomfort. Mijn collectie daarentegen heeft geen gevoelige naden, jeukende labels of andere belastende elementen, waardoor de overdaad aan tactiele prikkels gedempt wordt.” Hiermee helpt An naast haar zoon een toenemende doelgroep, die kampt met een dagelijkse overdaad aan zintuiglijke prikkels van zien, horen, voelen, ruiken of proeven. Die overprikkeling ontstaat wanneer onze hersenen moeite hebben met het filteren van al die impulsen.

“Hoogsensitiviteit is ook mezelf niet vreemd. Als kind was ik altijd al gevoelig voor geuren en lawaai. En in mijn jeugd ging ik minder los door het leven dan leeftijdsgenoten. Ik kwam ook vaak met hoofdpijn thuis van school. Toen onze zoon ook prikkelgevoelig bleek, daagde het nog meer en verdiepte ik me erin. Hoewel het in geen enkel diagnostisch boek staat, bestaan er wel parameters en als je aan voldoende kenmerken voldoet, dan val je eronder. Al te vaak wordt nog gezegd: ‘Doe niet zo flauw’ en ‘Stop met wenen’. Maar het is zó dat kinderen en volwassenen in een depressie sukkelen. Want die stempel geeft men nogal snel, zeker op school. Terwijl de constante omgang met prikkels erg uitputtend kan zijn en bijgevolg stress, concentratieproblemen of zelfs leerproblemen veroorzaakt. De ommekeer start op school. Gelukkig beseffen steeds meer leerkrachten dat elk vervelend gedrag een oorzaak heeft. Elke dag kantelt dat besef een beetje meer.”

“Mijn sensitiviteit bepaalt deels wie ik ben, maar geeft mij vooral energie. Mocht iedereen die hoogsensitief is het label abnormaal krijgen, dan wordt abnormaal het nieuwe normaal. Het zijn containerbegrippen. Met SAM startte ik van een wit blad, maar haalde er wel experten bij. Noem het een meervoudig auteurschap: elk T-shirt wordt getest door prikkelgevoelige personen en iedere broek ademt gevoeligheid qua materiaal en vormgeving. De kleding mag niet stigmatiseren. Veiligheid en comfort in je kleding zijn de basisvoorwaarden om je goed te voelen. Kleding wordt terecht onze tweede huid genoemd. Er bestaat geen pilletje tegen hoogsensitiviteit, maar ik probeer te reguleren op enkele aspecten waar ik wél vat op heb. Inclusieve kleding kan helpen. Het raakt alleszins een gevoelige snaar, al is dat hier misschien niet het juiste woord.”