Wat is het beste advies dat je ooit gekregen hebt? “Daarbij moet ik meteen denken aan de woorden van acteur en comedian Sam Touzani. Ten tijde van Union Suspect — de voorloper van Action Zoo Humain — zei hij tegen me: ‘Chokri, je moet je laten omringen door mensen die intelligent én humaan zijn’. Die combinatie vind ik bijzonder belangrijk voor het werk dat we doen. Soms heb je mensen met veel boeken- en/of levenswijsheid, die empathie of mededogen missen. Of net totaal omgekeerd. De combinatie van deze twee eigenschappen is cruciaal om verschillende perspectieven te bieden als antwoord op complexe vraagstukken. Ik werk graag samen met mensen die op een scherpe en menselijke manier naar de onrechtvaardige machtsverhoudingen in een samenleving kunnen kijken. Kortom, en dat is een advies van een vroegere leraar: ‘Kritiek is waard, wat het alternatief waard is’.”

Waarop moet nog meer ingezet worden in de toekomst? “Een van de grootste gevaren voor de toekomst — en dat geldt voor de theatersector maar ook voor de samenleving in het algemeen — is de mallemolen, de ratrace waarin we ons dag in dag uit moeten en/of willen begeven. We dienen voortdurend de beste versie van onszelf te zijn: de beste kunstenaar, de beste vader, de beste docent. Tegelijkertijd hebben we nog amper ruimte om een constructief antwoord te geven op prangende vraagstukken rond bijvoorbeeld milieu of migratie of psychisch welzijn. We staan met z’n allen onder een gigantische maatschappelijke druk, waarbij excelleren de norm is, en dit vaak ten koste van onszelf en anderen. In een nieuwe voorstelling van Action Zoo Humain doen we hier onderzoek naar. Wat betekent succesvol zijn in een tijd waarin we onszelf voortdurend voorbij hollen?”

Wat is het beste advies dat je ooit gekregen hebt? “Durf nee te zeggen tegen verzoeken die je wegleiden van wat je in de kern wil doen. Ik heb de neiging om ja te zeggen op elk verzoek dat op me afkomt, zeker in promoperiode wanneer er net een boek uitkomt. Dat doe ik dan vanuit het idee: zelfs al overtuig ik via dit platform maar één lezer om mijn werk vast te nemen, dan is dat mooi meegenomen. Maar het is ook uitputtend, en leidt me dan ver weg van mijn schrijverschap. Daarom baken ik die periode nu af. In de zes maanden na een boekverschijning zeg ik zo veel mogelijk ja, en daarna sluit ik me weer af. Ik heb afgelopen maanden echt de vreemdste dingen gedaan: verjaardagsfilmpjes ingezongen voor vreemden, zieke mensen moed toegesproken online, handtekeningen met de post opgestuurd. Al zijn er ook wel verzoeken waar ik standaard nee op zeg, bijvoorbeeld wanneer een merk of een bedrijf zich aan me wil binden. Ik blijf graag mezelf en vrij.”

Waarop moet nog meer ingezet worden in de toekomst? “Ik zou zo blij zijn met een eerlijker systeem voor leenrecht in bibliotheken. Ik weet dat hieraan gewerkt wordt, dat auteursverenigingen hiervoor op de barricade staan, en dat het aansleept omdat het ook een politieke kwestie is, maar toch zou ik hier graag snel verbetering in zien komen. Wanneer een van mijn boeken in een bibliotheek in Nederland wordt uitgeleend, zie ik dat aan het einde van het jaar op een duidelijke afrekening. Per uitgeleend boek krijg je een kleine vergoeding. In bibliotheken in België geldt hiervoor een omslachtig systeem, waar de auteur zelf de dupe van is. Terwijl het logisch is, en in praktijk vrij eenvoudig te regelen moet zijn, omdat het registratiesysteem reeds bestaat: een eerlijke vergoeding ontvangen elke keer iemand jouw werk uitleent.”

Wat is het beste advies dat je ooit gekregen hebt? “Eén van de eerste dingen die Bart Deconinck me zei nadat hij in mijn project geïnvesteerd had, was dat hij niet investeert in producten, maar wel in mensen. Uiteindelijk wordt iets vaker succesvol door de drive of passie die mensen in het project stoppen. Machines kunnen hierbij helpen, maar het blijven vaak mensen die een plan tot een goed einde brengen. Als ik nu met anderen samenwerk, stel ik mezelf altijd de vraag: ‘Wil ik met u een koffie gaan drinken?’ Het is enorm belangrijk om je authenticiteit te bewaren. Kwaliteit boven kwantiteit durven plaatsen en samenwerken met mensen om hun gemeenschappelijke waarden en visies. Niet enkel kijken naar ‘what’s in it for us’ dus. Hoe meer je jezelf bent in een bepaalde situatie, hoe beter de connectie op dat moment zal zijn met een partner.”

Waarop moet nog meer ingezet worden in de toekomst? “Transparantie. Niet alleen transparantie over de herkomst van producten, maar ook transparant zijn als je praat met je partners over plannen, cijfers of dromen. Alleen als je durft je dromen uit te spreken, kunnen ze worden opgepikt en gehoord door anderen. Veel bedrijven zetten een kortetermijndenken voor snelle resultaten en cijfers voorop, in plaats van het opbouwen van relaties met leveranciers en klanten. Doe dingen omdat ze goed aanvoelen. Wees transparant als merk als er dingen mislopen of niet helemaal verlopen zoals gedacht.”

Wat is het beste advies dat je ooit gekregen hebt? “Als je weet wat je wil, dan zal dit ook gebeuren. Dat klinkt nogal stellig, maar het is alvast mijn dagelijkse drijfveer geworden. Het is een houding om focus te vinden in wat je persoonlijk drijft als ondernemer. Waar wil ik elke dag voor op staan? Het is een methodiek om te vermijden dat je tijd verliest aan dingen die er eigenlijk niet toe doen. Door datgene wat overbodig is te schrappen, kan je voor jezelf het pad scherp houden. En dat is ook nodig als je echt het verschil wil maken. Met RE-ST schreven we enkele jaren geleden een pleidooi voor niet-bouwen, om onze ruimtelijke behoeften in de eerste plaats te projecteren op de ruimte die we al gebouwd hebben. Recent volgde een publicatie Zwerfruimte/Wanderspace waarmee we de bulk aan onderbenutte ruimte in West-Europa willen agenderen. Schrijven over ons dagelijkse denkwerk omtrent maatschappelijke behoeften helpt om diepgang en verbreding te vinden in ons eigen werken.”

Waarop moet nog meer ingezet worden in de toekomst? “Leer het verleden goed begrijpen, als je wil vormgeven aan de toekomst. Architectuur is een traag beroep en net als in andere disciplines is het een kwestie van levenslang leren. Leren begint bij een maximale kennis van wat reeds geproduceerd en bedacht is. In het verleden ligt een heel belangrijke inspiratie voor een beroepsgroep met een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Dagelijks ontdekken we met RE-ST dat oplossingen vaak gevonden worden wanneer we doorgedreven terugkijken in de tijd. Empathie voor het verleden is vaak leidend in onze zoektocht naar antwoorden. Architectuur kan en mag niet vervallen in modegrillen en actuele trends. Dat moeten we benadrukken in tijden waarin beeldcultuur zo prominent aanwezig is. In onze consumptiemaatschappij staat de behoefte aan architectuur permanent onder druk waardoor het existentieel is om architectuur te bedrijven als een culturele praktijk met kennis van het verleden. Als architecten moeten we ook heel kritisch zijn over de vragen die ons worden gesteld, op zoek naar de noodzaak van de opgave. ‘Er is niets zo fout dan goed proberen te antwoorden op een foute vraag’, stelde wijlen architect Credic Price. Er wordt dagelijks heel veel tijd verspild door te werken op fout gestelde vragen, of te antwoorden zonder een integrale analyse van een opdracht.”

Wat is het beste advies dat je ooit gekregen hebt? “Dat het moeilijk is om in onze sector aan het werk te gaan, maar dat het nog moeilijker is om erin te blijven. Acteren heeft met geluk te maken, de juiste persoon op het juiste moment tegenkomen, die je die kans wil geven. Heel veel talentvolle mensen worden daardoor niet gezien. En eenmaal je in de sector actief bent, wordt er niet altijd blijvend naar talent gekeken, maar wel naar wie je kent, wie je bent of wat je laatste wapenfeit is...”

Waarop moet nog meer ingezet worden in de toekomst? “Ik vind dat er meer buiten de hokjes moet gekeken worden. Los en doorheen genres, ras, leeftijd en populariteit, met een focus op talent. Bekwaamheid is iets dat vaak vergeten wordt. Als men meer naar het ‘kunnen’ zou kijken, zou de markt niet zo verzadigd zijn en zouden de verschillende genres beter worden, omdat die zouden ondersteund worden door vakkennis en niet door het idee van ‘beroemd willen zijn’ of ‘vele volgers hebben’. De kunde en kennis van de theater- en filmwereld en de geschiedenis ervan zorgen voor de nodige discipline.”

Wil je weten wat Tom De Cock, Karen François, Jelke Stoop, Annelies Verbeke en Michael De Cock op deze vragen antwoordden? Ontdek het in dit artikel.

De antwoorden van Rizon Parein, Laurence Leenaert, Oana Bogdan, Dagmar Blommaert en Sam Bettens lees je in dit artikel.

Ontdek in dit artikel wat Soe Nsuki, Tom Struyf, Dirk Wynants, Klaas Rommelaere en Griet Depoorter antwoordden.

En in dit artikel vind je de antwoorden van Jaouad Alloul, Sep Verboom, Ramona Stoica, Katrien Vanderlinden en Kim Duchateau op deze vragen.