Stilaan groeit het besef dat onze klassieke lineaire levensstijl onhoudbaar wordt. Grondstofschaarste en de gestaag aanzwellende afvalberg behoren tot de grootste uitdagingen van vandaag. De uitweg? Het lineaire denken overboord gooien en de circulaire logica omarmen. Binnen de circulaire economie wordt er veel efficiënter omgesprongen met afval, grondstoffen en energie. Zo’n economie legt minder druk op haar omgeving en creëert ruimte voor nieuwe businessmodellen, slimme technologieën, innovatieve ontwerpen en nieuwe samenwerkingsverbanden.

Het model van de circulaire economie wordt onthaald als een ‘future proof’ alternatief met veel potentieel, aangezien het erin slaagt om twee cruciale pijlers met elkaar te verbinden. Het komt namelijk tegemoet aan de toenemende vraag naar duurzaamheid én het blijkt dit op een economisch rendabele manier te kunnen doen.

Waar de nadruk de voorbije jaren vooral lag op ‘consuminderen’, wordt er nu gekeken naar anders consumeren. In deze vijfdelige artikelreeks reiken we enkele voorbeelden aan van dit andere (trage) consumeren en produceren in de creatieve sector. We trappen de reeks op gang met een bijdrage rond ‘slow design’, dat we lijnrecht tegenover ‘planned obsolescence’ of geplande veroudering plaatsen. Deel 2 is gewijd aan hergebruik en herbestemming, of het idee dat producten een tweede leven moeten krijgen. In deel 3 buigen we ons dan weer over nieuwe businessmodellen die onder andere ‘customization’ en herstelservices centraal zetten. En wat met de productie? Die komt aan bod in deel 4, met het fenomeen van de ‘prosumer economy’. Afronden doen we in deel 5 met een analyse van de ‘samenwerkende economie’ of de ‘platformeconomie’.

Dat deze vijf strategieën volop ingezet worden in de creatieve sector, mag eigenlijk niet verbazen. Men zegt immers weleens dat ‘creatief zijn’ stiekem ook een kwestie is van ‘slim stelen’. Positiever verwoord: alles rondom ons kan een inspiratiebron zijn, en dat is binnen de circulaire economie niet anders. Zij beschouwt het lineaire systeem – met zijn veelheid aan fouten om recht te zetten – als een zee van opportuniteiten. Wie erin slaagt om één van de vele flaters in het systeem te ontdekken, heeft vaak meteen een uniek businessidee te pakken. 

Deze zogenaamde circulaire ‘hacks’ vormen de basis voor de (creatieve) start-ups die overal opduiken. Designers, podiumkunstenaars en architecten kunnen zich laten inspireren om zaken anders (en beter) te doen, maar ook de ondersteunende digitale sector en de eventsector kunnen heel wat lessen trekken uit de slimme strategieën van de circulaire economie.

Smartphones die al na enkele jaren de geest geven, wasmachines die nog slechts de helft zo lang meegaan als vroeger,… Jammer genoeg kennen we allemaal wel de gevolgen van‘planned obsolescence’ of geplande veroudering. Deze strategie houdt onze aankoopfrequentie kunstmatig hoog, door producten bewust een korte levensduur te geven.

Planned obsolescence werd tijdens de industriële revolutie ingevoerd om de economie aan te zwengelen en de fabrieken op volle toeren te laten draaien. Vandaag ligt dat even anders. In plaats van producten zo te ontwerpen dat ze snel stukgaan, zet ‘designing out waste’ nu de toon. Deze vorm van ‘slow design’ kant zich tegen verspilling, wegwerp en inefficiëntie.

Enkele principes die zo’n afvalvrij design in de hand werken:

• Ontwerp voor een lange levensduur. Kwaliteit is hier overduidelijk het toverwoord, maar probeer ook hypes en trends te overstijgen. Slow fashion laat alvast zien hoe het moet.
• Minimaliseer je hoeveelheid afval door je ontwerp te koppelen aan een efficiënte productie, door afval van iemand anders te gebruiken of door multifunctioneel te ontwerpen. 
• Probeer met jouw product een wegwerpproduct te vervangen. De oprichters van Dopper vonden bijvoorbeeld dat plastiek voor eenmalig gebruik echt niet meer te verantwoorden was. Ze raakten geïnspireerd door deze ‘fout’ en het idee voor hun drinkfles was geboren: de recycleerbare en uit gerecycleerd materiaal bestaande Dopper. Bye bye, wegwerpflesjes!

Sleutelwoorden binnen slow design zijn seizoensoverschrijdend design, emotional design, modulair design, design for disassembly, design for repair, designing out waste. 

Enkele voorbeelden:

• Eline van Ree gebruikt in haar collecties het liefst overschotten uit de textielindustrie. Bovendien bevatten haar collecties enkel tussenseizoenskledingstukken die het hele jaar door gedragen worden.
• Kristel Peters biedt een antwoord op de hoge afvalberg van de mode-industrie met de high-fashion schoen Alice. Deze bestaat uit een op maat geprinte schoenzool met verwisselbare topstructuur uit duurzaam leder. Bovendien wordt door het 3D-printen ook het gebruik van niet-recycleerbare lijm geëlimineerd.
• w.r.yuma wil de toekomst van afvalverwerking veranderen met de eerste 3D-geprinte zonnebrillen uit gerecycleerd plastic van petflessen en dashboards.

Veerle Spaepen is sinds een tiental jaren actief als projectmanager in de duurzaamheidssector. Momenteel is ze programmamanager circulaire economie bij Vlaanderen Circulair en werkt ze meer bepaald rond de circulaire stad van de toekomst. Daarnaast richtte ze de modebibliotheek Les ReBelles d'Anvers op en stond mee aan de wieg van het circulaire modeplatform Close The Loop.